نقش رایانش ابری در دولت الکترونیک چیست؟ ابر دولتی چیست؟ و خدمات ابری دولت چه مزایایی نسبت به دولت سنتی دارد؟
ابر دولتی چندین سال است در دنیا به عنوان یک خدمت اثبات شده برای الکترونیک کردن دولت‌های بزرگ و ناکارآمد استفاده می‌شود. حتی اگر دولتی خود به سمت ایجاد بستر رایانش ابری نرود از بخش خصوصی آن استفاده خواهد کرد.
ما قرار است در این مقاله به بررسی مفهوم ابردولتی بپردازیم و از مزایای استفاده از رایانش ابری در دولت الکترونیک برای شما بگوئیم.
همچنین ما در این مطلب به معرفی تجربه استفاده از رایانش ابری در خدمات ابر دولتی در چند کشور مختلف برای شما خواهیم گفت، پس با ما همراه باشید.
فهرست
بخش هفتم
معایب استفاده از رایانش ابری در دولت الکترونیک
بخش اول: ابردولتی چیست؟
برای آن که بخواهیم تعریفی از ابر دولتی ارائه کنیم ابتدا بایستی تعریفی ساده‌ای از سیستم‌های ابری و رایانش ابری داشته باشیم.
به زبان ساده رایانش ابری استفاده از خدمات تمامی سرورها یا سیستم‌های متصل به یک شبکه است، که به علت پیچیدگی این شبکه آن را به ابر تشببیه می‌کنند.
در واقع رابطه بین ابر دولتی و دولت الکترونیک (که در مورد اهمیت آن در ادامه صحبت می‌کنیم) مثل رابطه آچار و مکانیک است که هدف آن باز کردن گره بهره‌وری پایین دولت‌ها است.
رایانش ابری برای دولت‌ها در سرتاسر دنیا یک ابزار برای پیاده‌سازی دولت الکترونیک است.
دولت ابری یک پلتفرم برپایه تکنولوژی ابر است که به دولت‌ها کمک می‌کند به شکل بهینه‌ای دولت الکترونیک را پیاده سازی کنند.
بحرحال ایجاد بستر دولت الکترونیک با توجه به هزینه‌های آن برای هر دولتی بسیار هزینه بردار است.
هزینه‌ای که با استفاده از رایانش ابری بسیار کاهش می‌یابد و پیاده‌سازی دولت الکترونیک را ممکن می‌کند.
بخش دوم: خروجی‌های سیستم ابری
- خروجی‌های یک سیستم ابری معمولاً در سه لایه تقسیم بندی می‌شود:
- Software as a Service (SaaS): نرم افزار به عنوان خدمت
- Platform as a service (PaaS): سکو به عنوان خدمت
- Infrastructure as a service (IaaS): زیرساخت به عنوان خدمت
در زیر تصویری از لایه‌های متفاوت خدمات ابری و مثال‌های از این خدمات در سطح بین‌الملل بیان شده است:
نکته مهم در سرویس‌ها و خدمات ابری دولت‌ها این است که اگر دولت در قامت یک تامین کننده خدمات ابری ظاهر شود (مثل کشورهای استرالیا و کره جنوبی) می‌تواند در تمامی این سطوح خدمات ارائه کند.
اما اگر دولت خود گیرنده خدمات ابری باشد دیگر جز در امور خدماتی اداری از خدمات ابری دولتی خبری نیست.(مانند کشور آمریکا که از ارائه دهندهای خصوصی مانند وب سرویس آمازون ، گوگل خدمات تهیه می‌کند)
بخش سوم: اهمیت استفاده از رایانش ابری در دولت الکترونیک
آیا تابحال سروکارتان با سازمان‌های دولتی افتاده است؟ اگر حتی یکبار هم به سازمان‌های دولتی مراجعه کرده باشید متوجه حجم بالای کارهای بیهوده، بهره‌وری پائین و کندی سیستم در تمامی ابعاد شده‌اید.
معضلات سیستم اداری را که تماماً حاصل بروکراسی اداری است همه ما حداقل یکبار در زندگی خود حس کرده‌ایم.
حقیقت این است که دیوان سالاری کنونی ایران میراث تغییرات گسترده و به روزرسانی در زمان آغاز حکومت پهلوی است، به روزرسانی که غریب به صد سال از آن می‌گذرد.
بروکراسی اداری این روزها از لایه‌های پنهان ادارات کوچک خارج و در سطح کلان برای تمامی جامعه مشکل آفرین شده است.
نشانی آن هم این است که مشکلاتی که در عرضه مرغ و تخم مرغ در خیابان می‌بینیم به صورت مشابه‌ای در بستن قرار داد سرمربی تیم ملی هم می‌بینیم!
درمان چیست؟
تغییر ساختار اداری حاکم بر کشور و باز تعریف جایگاه‌ها و سیستم‌های اداری.
اما این درمان را نمی‌شود یکباره و یا به صورت انقلابی اجرا کرد زیرا خسارات‌های چنین اقدامی جبران ناپذیر است.
راه حل اجرای این درمان مهاجرت دولت و ساختارهای آن به دولت الکترونیک است، مهاجرتی که به آرامی و با باز تعریف سیستم‌ها باید صورت پذیرد.
این مهاجرت آرام هم بسیار پر هزینه و غیر ممکن است مگر با استفاده از تکنولوژی ابری!
بخش چهارم: مزایای خدمات ابری دولت
برای خدمات ابری می‌توان کاربردهای متفاوتی بیان کرد اما ما در زیر به بیان چند مثلا می‌پردازیم که ذهن شما با خدمات ارائه شده در حوزه خدمات ابری دولتی آشنایی پیدا کند.
دسترسی همگانی
احتمالاً آگاه هستید که اجداد ما از آب لوله کشی بی‌بهره بوده‌اند! آنها برای برداشتن یک کوزه آب از چشمه یا قنات بعضاً مجبور به طی کردن چند کیلومتر فاصله تا محل دسترسی به آب بودند.
امروزه دیگر لازم نیست ما برای یک بطری آب با مشکلاتی که اجدادمان دست و پنجه نرم کردند دست و پنجه نرم کنیم، فقط کافی است به سراغ شیر آب برویم و از هزاران متر مکعب آب آشامیدنی با کمترین هزینه برخوردار شویم.
حال تصور کنید شما به جای اجدادتان هستید و مجبورید برای بهره بردن از یک سیستم کامپیوتری قدرتمند چندین میلیون تومان هزینه کنید و ریسک‌های یک سیستم فیزیکی را هم به جان بخرید. (مثل خرابی بر اثر نوسان برق)
اما فرزندان شما در آینده نه چندان دور کافی است برای وصل شدن به یک سیستم قدرتمند و به روز، با نازل‌ترین قیمت در حد نیازشان هزینه کنند(با استفاده از مدل هزینه‌ای pay as you go) و ریسک خرید یک سیستم را با خرید یک خدمت ارزان قیمت عوض کنند.
داستان رایانش ابری و تکنولوژی ابری قرار است شما را به این مقصد برساند.
البته خبر خوب این است که در حال حاضر هم شرکت‌های بسیاری در دنیا در زمینه رایانش ابری فعال هستند. اما تا دسترسی همگانی به این سیستم خدمات رسانی اندکی فاصله داریم.
ابر رایــــــــــــگان!
البته شما همین الان هم می‌تونید یک سیستم ابری قوی رو در اختیار داشته باشید! اون هم به صورت کاملاً رایگان!!
فقط کافیه ثبت نام کنی و از اعتبار رایگان افتتاح حساب ما استفاده کنی!
نظارت و شفافیت
در تمامی دنیا حکم بر این است که تمامی سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی تمامی فعالیت‌ها و هزینه‌های خود را به صورت کاملاً شفاف در دسترس عموم قرار دهند.
بر کسی پوشیده نیست که فساد در بدنه دولت‌ها در ایران سال‌هاست که ادامه داشته است.
فساد در ایران از بین نمی‌رود بلکه از حکومتی به حکومت دیگر و از دولتی به دولت دیگر منتقل می‌شود.
درباره اهمیت شفافیت و نظارت می‌شود چند کتاب نوشت که از حوصله این بحث خارج است اما اگر می‌خواهید در این باره بیشتر بدانید پیشنهاد ما مطالعه مطلب زیر است:
برکسی پوشیده نیست که عدم شفافیت و نظارت دقیق دولت‌ها یکی از مهمترین علل شیوع فساد فراگیر در کشور است.
گسترش فناوری اطلاعات و ایجاد دولت ابری باعث می‌شود که نظارت و شفافیت برای اولین بار در تاریخ ایران به شیوه درستی امکان پذیر باشد.
تصور کنید که تمامی امور کاغذ بازی اداری الکترونیک شود و تمامی مدارک شما در هر مرحله در سیستم ابری آن اداره ثبت شود.
آنگاه شکایت از فلان شخص در بهمان اداره کوچک روستایی که از شما رشوه برای انجام کارتان می‌خواهد به سادگی چند کلیک ساده خواهد بود و رسیدگی به شکایت شما از مرکز در کوتاه‌ترین زمان رخ خواهد داد.
همچنین تصور کنید که گرفتن اطلاعات در دولت ابری چقدر آسان‌تر خواهد بود. استفاده از رایانش ابری در دولت الکترونیک باعث خواهد شد پرده فساد یکبار برای همیشه در ایران فرو بریزد.
ترمیم و حفظ زیرساخت‌ها
سیل، زلزله، جنگ سه بلایی هستند که در ایران باعث نابودی اطلاعات می‌شوند.
ازبین رفتن اطلاعات سازمان‌های دولتی باعث می‌شود خدمت‌رسانی به آسیب‌دیدگان با سختی و ایراد همراه شود.
حتماً بارها در تلویزیون یا شبکه‌های اجتماعی عدم برنامه‌ریزی دقیق و ناهماهنگی در کمک‌رسانی به زلزله زدگان را دیده‌اید.
بخشی از این مشکلات ناشی از نابودی زیرساخت‌های اداری و عدم دسترسی به داده‌های طبقه‌بندی شده در آن ناحیه است.
در دولت ابری ممکن است سرورهای یک بخش یا شهر به صورت کامل از بین برود. اما اطلاعات آنها و خدمت‌رسانی آن ارگان با مشکل مواجه نمی‌شود و دولت می‌تواند به صورت برخط به آسیب دیدگان خدمت‌رسانی کند.
یکپارچه سازی سیستم‌ها
استفاده از رایانش ابری در دولت الکترونیک به یکپارچه‌سازی سیستم‌های هر ارگان یا سازمان کمک شایانی می‌کند.
ایجاد بار ترافیکی روی سیستم‌ها و سامانه‌های دولتی در زمان‌های خاص را احتمالاً همه ما دیده‌ایم، بارترافیکی که باعث از دسترس خارج شدن این سامانه‌ها در زمان‌های حساس می‌شود.
مثلاً سامانه نظام وظیفه در اواخر شهریور و اوایل مهر ماه همیشه بیشترین بار ترافیکی را دارد.
استفاده از رایانش ابری به سازمان وظیفه عمومی ناجا این امکان را می‌دهد که قدرت پردازشی اضافی را از دیگر سامانه‌ها و سیستم‌های خودش در این زمان بگیرد و در اختیار سامانه نظام‌وظیفه قرار دهد تا این سامانه در زمان اوج ترافیک با مشکل روبرو نشود.
تقویت ارتباط بین سازمانی
استفاده از ابر دولتی روابط بین سازمانی در ارگان‌ها را به صورت قابل قبولی تسهیل می‌کند. همچنین استفاده از ابزارها و توانایی‌های رایانش ابری، موازی کاری در ادارات را به حداقل می‌رساند.
تصور کنید که یک اداره دولتی در یکی از شهرستان‌ها قصد استخدام چند نیروی قراردادی را دارد.
در حالت عادی روال بر درج آگهی و اطلاع رسانی و مصاحبه و آزمون پر هزینه از داوطلبان است.
اما درسیستم ابر دولتی آن اداره از سیستم استخدام مرکزی اداره برق کشوری استفاده می‌کند و با استانداردهای بالای کشوری از صرف هزینه و وقت بیهوده پرهیز می‌کند.
صرفه جویی در هزینه‌ها
رایانش ابری به سازمان‌ها و ادارات دولتی این امکان را می‌دهد که از سیستم‌ها و سرورهای قدیمی خود در یک حلقه بزرگ شبکه‌ای استفاده کنند و با این روش قطرات کوچک پردازشی را تبدیل به یک سیستم قدرتمند کنند و از صرف هزینه برای تهیه سیستم‌های گران قیمت پرهیز کنند.
[ مطالعه بیشتر: برای آشنایی با توانایی تجمیع در رایانش ابری مقاله HPC چیست؟ را مطالعه کنید]
همچنین این ادارات می‌توانند با یکپارچه سازی ابری سیستم‌هایشان زیرساخت‌های قدرتمند و ارزان قیمت را با دور افتاده ترین نقاط ایران به اشتراک بگذارند.
بخش پنجم: ابردولتی در ایران
دولت ایران مانند بسیاری دیگر از حوزهای راهبردی بعد از دیگر کشورها به فکر ابردولتی افتاده است.
این دولت در زمستان سال 1399 در قالب پروژه ملی ابر ایران اقدام به آغاز روند ارتقاء زیرساخت‌های دولت الکترونیک کرده است.
دولت در این پروژه با همکاری چند شرکت خصوصی اقدام به پیاده سازی دولت ابری در ایران کرده است.
طبق برآوردهای اولیه هزینه ارتقاء و گسترش شبکه ملی اطلاعات و دولت الکترونیک در این پروژه چیزی بالغ بر 2.4 هزار میلیارد تومان است.
دولت در این پروژه با تقسیم کشور به دو ناحیه جغرافیایی شامل ابرشمالی (تبریز، مشهد، قم، همدان و شیراز) و ابر جنوبی (شیراز، اصفهان، اهواز، کرج) اقدام به واگذاری دیتاسنترهای خود به دو کنسرسیوم شامل 5 شرکت خصوصی کرده است.
دولت در این پروژه 211 پتابایت از فضای ذخیره‌‍سازی سرورها و سیستم‌های دولتی را دراختیار این دو کنسرسیوم قرار داده است.
در جلسه فناوری اطلاعات ایران که در دی ماه سال 99 برگزار شد هدف این پروژه بی نیازی کشور از خدمات خارجی معرفی شد.
توضیحات مختصر این جلسه باعث ایجاد شبهاتی در زمینه نوع واگذاری این پروژه به شرکت‌های طرف قرارداد و هدف اصلی این پروژه (مقدمه‌سازی برای اجرای طرح صیانت) شد.
ابر ایران هرچه که باشد بحرحال کشور عزیزمان را یک قدم کوچک به سمت پیاده‌سازی دولت الکترونیک سوق داده است. امید بر این است که با هوشیاری و استفاده از توان داخلی این مسیر به خوبی طی شود.
بخش ششم: تجربه ابر دولتی در دیگر کشورها
دیگر کشورهای دنیا خیلی قبل‌تر از ایران اقدام به برنامه‌ریزی در جهت استفاده از رایانش ابری در دولت الکترونیک کرده‌اند.
در ادامه چند کشور را در این زمینه نام می‌بریم و در ابتدا با یکی از کشورهای جهان سوم هم شروع خواهیم کرد:
رواندا
طبق گزارش سایت مایکروسافت دولت رواندا طرحی را برای توسعه اجتماعی و اقتصادی رواندا با هدف تبدیل شدن به کشوری مرفه در سال 2020 منتشر کرده است.
برنامه چشم انداز 2020 بر اقتصاد مرفه برپایه گسترش دانش‌های نوین متمرکز است.
این طرح شامل شش رکن و چهار حوزه متقابل است که یکی از حوزه‌های اصلی آن علم و فناوری است و یکی از زیر شاخه‌های اصلی این حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) است.
در سند چشم انداز ابر محور رواندا آمده است: دولت نقش کلیدی خود را به عنوان مروج توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور به رسمیت می شناسد و به دنبال نوسازی اقتصاد و جامعه رواندا با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزاری برای توسعه موثر، رشد اقتصادی، رفاه ملی و رقابت جهانی است.
رواندا متعهد شده است به عنوان رهبر انجمن مقررات ارتباطات و مشارکت در آفریقا امکان دسترسی عموم مردم کشورش به تجهیزات رایانشی و پردازشی قدرتمند و ارزان قیمت را از طریق انواع دستگاه‌های ارتباطی (تلفن همراه و غیره) به وسیله تکنولوژی ابری فراهم کند.
البته ناگفته نماد ایجاد و توسعه زیرساخت‌های ابری این کشور تماماً به عهده شرکت مایکروسافت است.
انگلستان
انگلستان یکی از کشورهای پیشگام در حوزه تکنولوژی است.
دولت انگلستان از سال 2012 کار ابری سازی دولت خود را آغاز کرده است و در ابتدای کار از کمپانی‌های بزرگ این حوزه مثل آمازون و ماکروسافت کمک گرفت.
امروز انگلستان با ایجاد یک چهارچوب ساختارمند در حال مهاجرت دادن خود به ابرهاست!
شما می‌توانید با مراجعه به سایت دولتی ابر انگلستان از کم وکیف این مهاجرت در همه ابعاد آگاه شوید.
امارات
امارات نیز یکی دیگر از کشورهای است که در زمینه ابری سازی دولت خود قدم برداشته و قرار است در این مسیر از کمک مایکروسافت ایژور بهره ببره.
طبق گزارش سایت مایکروسافت: امارات متحده عربی در تحول دیجیتال پیشرو است و خود را به عنوان “آزمایشگاه جهانی باز” برای پیاده‌سازی مفاهیم انقلاب صنعتی چهارم به واقعیت معرفی کرده است.
مایکروسافت نقش پیشرو در انقلاب فناوری ابری در امارات دارد و خدمات ابری پیشرفته ای را به مشتریان خود در این کشور ارائه می دهد.
خدماتی که مایکروسافت در این کشور بیشتر ارائه می‌دهد شامل Microsoft Azure، Office 365 و Microsoft Dynamics 365 که تماماً بر پایه تکنولوژی ابری است.
همچنین امارات در سال 2014 سند چشم اندازی را برای خود در زمینه ابری سازی ایجاد کرده که در سال 2021 توانسته در گام اول تمامی اهداف آن را محقق کند.
ایالات متحده آمریکا
آمریکا به قطع به لطف غول‌های تکنولوژی خود نه تنها در زمینه ابردولتی بلکه در زمینه تکنولوژی ابری نیز پیشتاز است.
با توجه به سیستم مدیریت کلان آمریکا وظیفه ابری سازی دولت نیز در این کشور بر عهده شرکت‌های خصوصی مثل آمازون، گوگل و مایکروسافت قرار گرفته است.
اما با تمام این اوصاف این کشور یک نهاد هدایت کننده و نظارت کننده در این زمینه ایجاد کرده که با مراجعه به سایت آنها می‌توانید از کم وکیف جزئیات اقدامات دولت آمریکا در این زمینه آگاه شوید.
بخش هفتم: معایب استفاده از رایانش ابری در دولت الکترونیک
بزرگترین عیوب رایانش ابری شامل سه بخش زیر است:
قابلیت اتکاء
در سال 2008 آمازون و Salesforce به مدت چند ساعت خدماتشان به مشتریانشان دچار اخلال شد و در این سالها نیز اتفاقات مشابه دیگری برای دیگر ارائه دهندگان خدمات ابری نیز رخ داده است که این سوال را در بین عموم مصرف‌کنندگان به وجود آورده است که آیا سرویس‌های ابری آنچان که گفته می‌شود مطمئن هستند؟!
امنیت
در تکنولوژی ابری با توجه به پیچیدگی ساختار ابرها کاربران از محل ذخیره اطلاعات خود آگاهی ندارند و در زمینه تامین امنیت شبکه ابرها با چالشهای مختلفی مواجه هستند که بسیاری از کاربران را نسبت به استفاده دائم از این تکنولوژی محتاط می‌کند.
حفظ حریم خصوصی
با توجه به حجم بالای اطلاعات که در ابرها در اختیار شرکت‌های ابری قرار می‌گیرد رعایت حریم خصوصی و حفظ آن از مهمترین چالشهای این صنعت است و در سالهای اخیر به یکی از مهمترین چالشهای دولت‌ها(به خصوص دولت آمریکا) تبدیل شده است.
[مطالعه بیشتر: برای آشنایی بیشتر با چالش های امنیتی رایانش ابری مقاله ما را مطالعه کنید.]
بخش نهایی
آیا می‌شود با وجود خطرات و حملات هدفمند به زیر ساخت‌های کشورمان در مقایسه با کشورهای کم حاشیه تر ریسک ارائه کامل دولت در بستر ابر را به جان خرید؟!
باید بگوییم که در حال حاظر با توجه به چالشهای مدیریتی بزرگ در کشورمان چاره دیگری جز داشتن یک دولت الکترونیک در بستر ابر نیست!
به نظر می‌رسد تغییر در سیستم دیوان سالاری ایران در وهله اول نیاز به یک انقلاب و تکانش شدید دارد که با توجه به اوضاع وخیم اقتصادی ایران این انقلاب اداری طبعاً می‌تواند طبعات وحشتناک و خطرناکی داشته باشد.
مهاجرت دولت سنتی به دولت الکترونیک با کمک تکنولوژی ابری می تواند حکم این انقلاب را بدون تکانش شدید و تبعات خطرناک داشته باشد.
